Kósí? Sósí!

26.11.2016 ~ 2 mín

Sósíalismi í prentmiðlum

Sósí­al­ismi. Tíðni orðs­ins í íslenskum prent­miðlum náði hámarki í blábyrjun tíunda áratug­ar­ins, árið 1990, þegar það birt­ist 776 sinnum, samkvæmt taln­ingu Lands­bóka­safns. Það var metár í umferð orðs­ins, enda sósíal­ísku ríkin í Austur-Evrópu að falla og um margt að tala: „Sósí­al­ismi án virkrar þátt­töku trén­aði smám saman og tók að fúna,“ sagði Þjóð­vilj­inn það ár, en Morg­un­blaðið: „að sósí­al­ismi endar ætíð með skelf­ingu“ – svo teknar séu stikkprufur.

Þegar árið 1991 verður 38% rýrnun í umferð orðs­ins, sem birt­ist þá 484 sinnum. Árið 1992 rýrnar notkun þess enn um akkúrat helm­ing: 242 sinnum finnst orðið sósí­al­ismi í prent­miðlum það ár. Eftir alda­mót er allur gangur á því hvort fjöldi árlegra birt­inga er undir eða yfir hundrað. Eftir hrun fjölgar birt­ingum þess í eitt ár, úr 85 árið 2008 í 101 árið 2009. Þeim spretti lýkur fljótt, og árið 2010 heldur hin langa niður­sveifla áfram: það ár birt­ist orðið aðeins 62 sinnum í íslenskum prent­miðlum. Á áratugnum sem þar með hófst, gegnum kreppu og fjög­urra ára vinstri­stjórn­ar­tíð, birt­ist orðið enn aðeins 60–70 sinnum á ári. Sjaldnar, jafn­vel marg­falt sjaldnar, en nokk­urt ár allar götur frá 1931.

Þetta er ekki eina ástæða þess hvað það var gott, mynd­bandið þar sem Katrín Jakobs­dóttir og Ragnar Kjart­ans­son sitja við barborð og blanda sér kokteil úr góðum hugmyndum. Auglýs­ingin var byggð á þeirri hugmynd að vinstri sé ekki bara eitt­hvað hollt, eins og lýsi, heldur eitt­hvað skemmti­legt, jafn­vel örlítið háska­legt. Það má heita tíma­bært. Hún hefði aftur á móti orðið tölu­vert linku­legri og minna virði en raunin er, ef henni hefði ekki lokið á þessum orðum: „Sósí­al­ismi – og allir græða“.

Sósíalismi og allir græða

Fyrsta auglýs­ing á Íslandi til að birta orðið sósí­al­ismi, að minnsta kosti frá því fyrir múrfall, reynd­ist aftur á móti nógu háska­leg til að brjóta lög um áfengis- og tóbaksvarnir. Flokk­ur­inn tók hana úr dreif­ingu. Orðið sósí­al­ismi birt­ist þannig eins og vofa, svipur, kom til að hverfa. Hefur ekki sést síðan.

Það sem kemur til að hverfa skilur eftir hótun um að snúa aftur. Skulum við segja. Það er ekki seinna vænna. Annars er allt á leið í hundana.