Undir lok nóvember hitti ég mann sem íslensk yfirvöld fluttu til Þýskalands í lögreglufylgd, eftir að neita að afgreiða umsókn hans um vernd. Hann hafði dvalið á Íslandi í níu mánuði, held ég – þar eignaðist hann vini, kunni landinu ekki bara vel heldur leið eins og heima hjá sér, sagði hann mér. Við komuna til Þýskalands laug íslenskur lögreglumaður því að þýskum yfirvöldum að maðurinn væri meðlimur ISIS, þegar raunin er sú að, sem Kúrdi, hafði hann verið innritaður í baráttuna gegn ISIS. Eftir tæpan mánuð í fangelsi baðst þýskur dómari afsökunar á tilhæfulausri handtöku og benti manninum á að hann gæti sótt bætur vegna málsins. Hann sagðist ekki kæra sig um það, en þiggi frelsið.
Hann var viss að Þýskaland hefði beitt íslensk stjórnvöld þrýstingi um að brottvísa honum. Hann sagði þetta ekki af hneykslun heldur fullvissu: sannfærður um ágæti Íslendinga og velvilja trúði hann því ekki upp á stjórnsýslu landsins að sparka sér út sjálfviljug.
Þegar ég heyrði frá honum í byrjun desember hafði þýskur lögfræðingur hans leiðrétt þetta: nei, það væri Ísland sem ræki þessa harkalegu stefnu. Maðurinn treysti lögfræðingnum sínum, tók mark á honum, og var svolítið sleginn.
Miðvikudaginn 8. desember fréttist að á Kjalarnesi hefði maður kveikt í sér. Fyrr um daginn hafði annar maður á sama stað hótað að skaða sig, sagði í sömu frétt.
Tveimur dögum fyrr barst sú frétt að Morteza Songal Zadeh verði vísað úr landi – á meðan hann bíður eftir niðurstöðu í máli sínu. Morteza var dæmdur til dauða í Íran fyrir að játa kristna trú. Þegar hópur þjóðernissinna kom saman á Austurvelli til að andmæla móttöku flóttafólks færði Morteza þeim kaffi, sýndi heimamönnum blíðuna og staðfestuna í því að rétta hinn vangann.
Alls hafa um þúsund manns sótt um vernd á Íslandi á þessu ári. Viðbragð stjórnvalda er að hraða brottvísunarferlum. Ýmist í krafti lista yfir „örugg lönd“ eða Dyflinnar-reglugerðarinnar sneiðir Ísland hjá því að taka mál til efnislegrar athugunar, kýs að heyra ekki hvaða ástæður fólkið gefur sjálft fyrir stöðu sinni og komu til landsins.
Og nú er rassía. Hún var tilkynnt í haust, 13. október, þegar Alþingi samþykkti breytingu á lögum um útlendinga sem heimilar, fram til áramóta, brottvísun fólks þó að það hafi kært þá ákvörðun. Stjórnvöld gera þannig, um sinn, nánast að engu þá bragarbót sem virtist verða með tilkomu kærunefndar útlendingamála. „Tilgangur ákvæðisins er að létta því mikla álagi sem verið hefur á móttöku- og búsetuúrræðum fyrir hælisleitendur“ segir í rökstuðningi.
Kærunefnd útlendingamála er eina haldbæra trygging þess að Útlendingastofnun uppfylli skyldu sína við flóttafólk. Hennar er þörf. Árið 2015 gerði nefndin opinberan úrskurð sinn í 56 kærumálum. Í 20 málum sneri nefndin ákvörðun Útlendingastofnunar komumanni í vil. Það er: í meira en þriðjungi tilfella reyndist Útlendingastofnun, að mati nefndarinnar, hafa sannanlega neitað komufólki um þann rétt sem því ber að lögum. Það er: Í yfir þriðjungi tilfella reyndist Útlendingastofnun ekki hafa heimild til að kasta því fólki burt sem hún ætlaði en kærunefndin varnaði.
Það er álagið sem má létta af stjórnsýslunni með því að taka kærunefnd úr sambandi. Því færri sem njóta réttar síns, því meira sparast.
Hið mikla álag 2016: Um þúsund manns.
Erlendir ferðamenn á Íslandi 2015: 1,3 milljón.
Erlendir ferðamenn á Íslandi 2016: Fleiri.
Hvernig væri að sparka út einum ferðamanni fyrir hvern flóttamann sem kemur til landsins? Hirða gjaldeyrinn af þúsundasta hverjum túrista og kasta honum svo öfugum út, tough luck, reyndu aftur. Eða skattleggja gjaldeyrinn þeirra? Eða binda í lög að hótel þurfi að taka þúsundasta hvert herbergi frá fyrir flóttamann – eða hundraðasta hvert — hvers vegna ekki? Tryggja með reglugerð að það verði ekki lélegasta herbergið, enginn kústaskápur. Eða þjóðnýta Hótel Adam. Eða þjóðnýta öll AirBNB herbergi landsins? Eða taka upp kaupaukakerfi í stjórnsýslunni, byggt á einkunnagjöf frá flóttafólki? Hvernig væri að byggja fleiri hús? Hvernig væri að bjóða lítinn landarskika, góða lóð undir húseign, hverjum flóttamanni sem lærir, talar og auðgar þar með íslensku? Hvernig væri að gefa Sameinuðu þjóðunum Suðurlands-undirlendið til að reisa þar nýja borg?
Hvernig væri að Ísland tæki sig alvarlega sem herlaust land og byði hverjum liðhlaupa úr herjum heimsins hæli?
Og hvernig væri að hleypa fólki bara inn, þar til ástæða til annars kemur í ljós? Eða hvað heitir aftur andstæðan við gestrisni?
Hingað til hefur viðbragð yfirvalda við þrýstingi almenningsálitsins verið tækifærissinnað: stjórnvöld hafa snúið úrskurði í einstökum málum, þegar fáránleiki þeirra blasir við öllum. Úr verður raunveruleikasjónvarpið frá helvíti: ef nógu mörgum áhorfendum líkar við þig kemstu áfram, annars opnast hleri í gólfinu og gleypir þig. Þannig léttir kerfið á þrýstingi jafnóðum án þess að breyta neinu grundvallaratriði. Slík afgreiðsla sæmir engu réttarríki – en hún er, praktískt séð, skárri en að sparka öllum út.
En ef jafnvel þeim aðkomumönnum sem birtast landsmönnum með mestum sóma, þeim sem sýna mestan og einlægastan vilja til aðlögunar, og sem stafar augljós, skýr og skjalfest lífshætta af því að snúa aftur til upprunalands, ef þeim er nú vísað frá landinu jafn greiðlega og hinum, þá erum við ekki einu sinni tækifærissinnuð lengur. Ekki einu sinni hræsnarar. Þá liggja engir plankar yfir pollinn heldur er díkið orðið að gegnheilli, opinberri stefnu: Ekkert væl hérna og ekkert PC-kjaftæði, við útilokum alla jafnt. Og hlæjum ef þeir kveikja í sér.
Við þurfum að semja hitt grundvallaratriðið. Þetta sem drepur ekki heldur hitt. Framundan er ekki öld þar sem allir halda kyrru fyrir heldur tími til að skapa.