Síðustu sólar­hringa hef ég fylgst með innsetn­ingu og gjörn­ingi sem fer fram í New York borg og á netinu samtímis. Shia LaBeouf, leik­ari og lista­maður, setti verkið upp utan­dyra, á lóð hreyfi­mynda­safns­ins, Museum of the Moving Image. Ég veit ekki hvort mold­arflagið sem virð­ist liggja yfir blett­inum, fylgir innsetn­ing­unni eða var þarna fyrir – en að mögu­legu undir­lagi frátöldu felst verkið í vefmynda­vél sem fest hefur verið á einn vegg rýmis­ins og áletrun fyrir ofan hana: HE WILL NOT DIVIDE US. Hann mun ekki sundra okkur. Almenn­ingi býðst að staldra við í þessu opna rými hvenær sem er, að degi eða nóttu, og hafa þessi orð eftir fyrir framan mynda­vél­ina, með hvaða lagi sem því sýnist, til að efla og sýna samstöðu gegn ríkis­stjórn og stefnu Donalds Trump. Verkið mun standa, og hljóð og mynd streyma af plan­inu, út kjör­tíma­bilið, það er í fjögur ár.

Rysk­ing­arnar

Ég hafði heyrt af þessu verki útundan mér en veitti því ekki athygli fyrr en fréttir bárust af því, aðfaranótt fimmtu­dags, að Shia hefði verið hand­tek­inn fyrir rysk­ingar í rýminu. Að því er ég kemst næst eru þetta ryskingarnar:

https://twitter.com/HWNDUS/status/824506907796791296

Maður sem virð­ist meðal þátt­tak­enda í gjörn­ingnum tekur utan um Shia og beinir að þeim síma­mynda­vél­inni sinni eins og til að taka selfie – það virð­ist glatt á hjalla og sá ókunn­ugi skiptir ekki skapi þegar hann kveður upp: „Hitler gerði ekkert rangt“. Þá líður sekúndu­brotið sem maður þarf til að trúa eigin skyn­færum, þar til Shia hrindir mann­inum frá sér.

Nú má það kall­ast nauð­syn­legt lágmarks­við­bragð ef einhver reynir fólsku­lega að innlima mann, og gera mann samsekan, um svona yrðingu – óhæfu sem er ekki einu sinni geðs­legt að hafa eftir innan gæsalappa. Þetta er fólsku­leg árás – verbal, það er munn­leg, já, en líka medial, miðluð gegnum mynda­vél á neti. Viðbragðið væri jafn nauð­syn­legt þó að Shia væri ekki af gyðinga­ættum, sem hann aftur á móti er og gest­ur­inn sjálfsagt vissi.

Hand­takan var frið­sam­leg og Shia sleppt eftir yfir­heyrslu. Nasist­inn gekk, að því er næst verður komist, frá staðnum, laus allra mála.

Í þessum eina atburði, úr smásjánni sem þetta verk beinir að einum bletti í Banda­ríkj­unum, eru nokkrar fréttir. Sú skelfi­lega er ekki að það séu nasistar í Banda­ríkj­unum. Þeir finn­ast víða. En að þeir séu nú nógu kokhraustir til að bera sig svona fjálg­lega í almanna­rými – og jafn­vel í mótmælum sem bein­ast gegn þeim – það er galið.

Takmark­anir verksins

Eftir þessa uppá­komu hef ég opnað síðuna þar sem verk­inu er streymt, http://www.hewillnotdivide.us, á ólíkum tímum sólar­hrings­ins og fylgst með um stund. Reglan virð­ist vera sú, nú til að byrja með – því verk­inu er ætlað að vara í fjögur ár – að snemma dags koma fyrstu þátt­tak­endur á stað­inn, einn eða tveir, og standa einarðir fyrir framan mynda­vél­ina til að kyrja: Hann mun ekki sundra okkur, hannn mun ekki sundra okkur. Þegar líður á daginn fjölgar þeim, um hádeg­is­bil standa þar um tíu manns, og eftir kvöld­mat jafn­vel tugir, sem dansa þá og syngja – samstöðu­mót­mælin verða að samstöðupartíi.

Þessar stundir er verkið forvitni­legt, jafn­vel skrítið. Í fyrsta lagi slag­orðið sjálft. Ég held að það finn­ist ekki mörg lönd í Evrópu þar sem samstaða til andófs gæti mynd­ast kringum þetta slag­orð. Bæði „hann“ og „við“ bera í sér mögu­leik­ann á margræðni. Hann gæti verið hvaða full­trúi valds­ins sem er, við hvaða hópur sem ætlar að standa samein­aður gegn honum. En hópur sem ætlar að sýna samstöðu gerir það án þess að færa andstæð­ingnum valdið sem felst í að ítrekað stöð­ugt að hann sé ógn við samstöðuna.

Þess vegna lítur út fyrir að verkið sé frekar hugsað án slíkrar margræðni: við séum Banda­ríkja­menn, fólk almennt, og hann sé einfald­lega Donald Trump. Í þeim einfalda skiln­ingi væri verkið líka, að því er ég best fæ séð, óhugs­andi í mörgum öðrum löndum, þar sem saga fyrri alda gefur íbúm ekkert tilefni til að líta á sig sem samstæða heild. Bæði stjórn­mála­hreyf­ingar og lista­menn í Evrópu vita – eða líta svo á, upp til hópa – að samfé­lag er sundr­ung. Til dæmis að fasistar eru til og þeim á ekki að hleypa inn í hlýj­una fyrr en þeir afneita fólsk­unni. Og að vinstrið gerir ekki ráð fyrir samstöðu allra stétta í barátt­unni fyrir jöfnuði.

Það er því eitt­hvað allt að því naíft við nálg­un­ina í New York.

Á samkom­unni sjálfri getur í ofanálag mantran eins og hún er endur­tekin, kyrjuð, birst sem sefun frekar en andóf, hvað þá uppreisn. Hann mun ekki sundra okkur, hann mun ekki sundra okkur, hann mun ekki sundra okkur – eftir svolitla stund getur kald­hæð­inn áhorf­andi séð fyrir sér hnípna mann­eskju í myrkum kjall­ara sem rær í graðið og biður þess að kval­ari hennar komi ekki aftur. Eins og þátt­tak­endur geri sér ekki grein fyrir að þau eru miklu frjáls­ari en þetta, að þau eru einmitt ekki læst niðri í kjall­ara, að aðgerðir þeirra geta beinst gegn vald­inu með beinni hætti en svo. Eins og þau séu ekki alveg vöknuð. Að þau minni einhverja á zombía, þegar kyrj­unin verður mest dáleið­andi, er ekki óvænt.

Nasist­arnir

Þetta eru hins vegar allt auka­at­riði. Þetta verk er ekki bara lista­verk, ekki gert til að sæta umfjöllun gagn­rýn­enda, heldur andóf. Og andóf er skepna sem rumskar hægt. Það væri einkar þarf­laust að skipa því að hunsk­ast aftur í rúmið fyrst það virð­ist ekki búið að nudda úr sér stír­urnar. Fyrir­var­arnir hér að framan blasa allir við og ég tel þá upp til að gera ljóst að það er ekki vegna þess að þeir hafi farið fram hjá mér sem ég stend með verk­inu. Eins mein­ing­ar­laust og slík samstaða er ef til vill úr þessum fjarska. Mér finnst verkið gott, gríp­andi og svolítið merki­legt. Alls engin enda­stöð heldur einn, mögu­lega sterkur, upphafsreitur.

Þegar líður yfir miðnætti og flestir þátt­tek­enda fara heim verða örfáir eftir. Stundum bara einn eða tveir. Það eru stuðn­ings­menn Trump, oftar en ekki nasistar, mættir til að koma sínum skila­boðum áleiðis, snúa verk­inu gegn ásetn­ingi lista­manns­ins. Og þegar líður á nótt­ina fjölgar þeim. Hvernig þekkir maður nasista úr svona hópi? Vegna þess að þeir kynna sig sem nasista. Einn veifar tölunni 1488 framan í mynda­vél­ina – kóða hvítra yfir­burða­sinna sem þið getið gúglað – annar myndum af frosk­inum Pepe, sem gúgl­ast líka ágæt­lega. Þriðji endur­tekur nokkrum sinnum að Slavar séu líka hvítir. Og svo framvegis.

Eftir að fylgj­ast með þeim svolitla stund verður ljóst að þeir þekkj­ast á fleiru. Þeir eru hálf­vitar. Hvernig þeir glotta og hvernig þeir hlæja, að hverju þeir glotta og hlæja. Andinn – glottin, hlát­ur­inn – minnir mig á ljóm­syndir af þýskum náms­mönnum að brenna bækur á torgi árið 1933. Kætin yfir heimsk­unni, yfir ófjötr­uðu heila­leysi – að nú sé allt mögu­legt, ekki í þeim skiln­ingi að þú getir margt heldur að þú getir fátt en megir nú flíka því, getir nú upphafið það.

Takmarka­leysi hinna takmörkuðu

Þegar ég horfi á þá, full­orðna menn í galsa yfir sameig­in­legum fordómum sínum, finnst mér ég hafa fyrir framan mig mestu hættu kjör­tíma­bils­ins sem nú er rétt að hefjast. Til eru vinstri­menn sem gera lítið úr hætt­unni af Trump, ekki bara vegna þess að Hillary Clinton hefði hugs­an­lega verið fúsari til hern­að­ar­að­gerða heldur sé arfleifð Baracks Obama meðal annars tíföldun dróna­árása frá valda­tíma George W. Bush. Í öllu falli valdi Trump áreið­an­lega ekki meiri skaða en Bush-stjórnin, sem velti hugs­an­lega heilli öld á hlið­ina með innrás­inni í Írak 2003.

Einn munur, aftur á móti, á Bush og Trump er nú þegar ljós, og gæti reynst sá veiga­mest: Bush var þó hræsn­ari. Stjórn hans beitti pynt­ingum – en aðeins undir því yfir­skini að það væru ekki pynt­ingar heldur „fram­þró­aðar yfir­heyrslu­að­ferðir“. Hún hóf innrás­ar­stríð – en undir því yfir­skini að það væri til að verja Banda­ríkin og frelsa Íraka. Stjórnin lagði sig mikið fram við að breiða yfir að fordómar í garð múslima hefðu nokkru ráðið um aðgerð­ina. Það er: katast­róf­ískar ákvarð­anir voru varðar með lygum sem var ætlað að gera þær siðferði­lega ásættanlegar.

Í endur­liti virð­ist sú hörm­ung mögu­lega skárri en það sem nú bíður okkar, því Trump og stuðn­ingslið hans fegrar ekki vilja sinn með þeim hætti. Þeir telja sig ekki þurfa þess, heldur lýsa berum orðum og glað­hlakka­lega yfir vilja til að mismuna fólki eftir trúar­brögðum, eftir kyni, kynhneigð, eftir uppruna – allir pakk­inn. Ótak­mark­aður af þeim siðferði­legu kröfum sem í valda­tíð Bush höfðu nógu mikið vægi til að þeir þurftu í það minnsta að þykj­ast. Hræsni er skárri valkostur en skamm­laus illska.

Nú horfi ég á sex manna hóp, þar sem einn spyr hlæj­andi hvort Shia er gyðingur. Annar svarar já, franskur gyðingur. Engin furða að þú ert í Hollywood segir sá fyrsti, hlær hærra, þið eruð svo sneaky. Og þeir hlæja allir saman. Svo kyrja þeir Trump, Trump, he’s our man. If he can’t do it no one can. Þá hefur einn þeirra símann sinn á loft og spilar lag úr hátal­ar­anum – Horst Wessel Lied. Þeir hlusta á það til enda. Einn hefur hönd á loft til nasista­kveðju. He will unite us kyrja þeir svo og spila lagið aftur.

Nasistar. Fortakslaust hreyknir af heimsku sinni.

Málfrelsi nasista

Þrjú ungmenni, Trump-andstæð­ingar sem virð­ast undir tvítugu og hafa látið sjá sig endur­tekið síðustu daga mæta á lóðina og ætla að gera sitt en hörfa eftir nokkrar mínútur undan fíflunum.

Mynstrið er nákvæm­lega eins og á eftir­lits­lausri skóla­lóð. Og það er hinn stað­ur­inn þar sem ég hef áður séð þessi glott, þessa inntakslausu sjálfs­upp­hafn­ingu heimsk­unnar í krafti þess að nógu margir eiga hlut í henni, meðal einelt­is­böðla í efri bekkjum grunnskóla.

Enn sem komið bregð­ast margir þátt­tak­endur banda­rísku andspyrn­unnar, á þessu frum­stigi, við tröll­unum eins og maður sem fylgdi þeim inn á lóðina fyrr í kvöld en lét sig síðan hverfa: „“Me and these people may not agree on everything. That’s OK. I still love them regar­dless.“ – Þetta má líklega kalla sér-banda­rískt viðhorf og sér-banda­rískan tján­ing­ar­máta. Í Evrópu myndi enginn and-fasisti finna sig knúinn til að lýsa því yfir að hann elski nasista. Eins og Mark Bray lýsir í nýlegri grein í Roar Magaz­ine líta verald­ar­van­ari and-fasískar hreyf­ingar á það sem skyldu sína „eftir Auschwitz og Treblinka … að traðka á rétti nasista til að segja nokk­urn hlut.“ Eins og Shia LaBeouf virt­ist kunna en margir aðrir veigra sér við.

Nasist­arnir hverfa frá og aðrir gera sér leið að mynda­vél­inni – lýsa yfir andstöðu við Trump, óbeit á tilskip­unum hans þessa fyrstu viku í embætti – ganga aftur úr ramma, og tveir nasistar taka við.

Fram­vinda girðinga

Milli lóðar­innar og gang­stétt­ar­innar stendur nú girð­ing sem var þar ekki síðustu daga. Hún virð­ist hafa verið sett upp til að lögreglan geti stýrt flæði fólks að verk­inu. Og nú upp úr miðnætti í New York tekur hún að úthluta gestum tíma: tíu mínútum eða þremur mínútum í senn, nasistum og andstæð­ingum þeirra til skiptis. Þessi girð­ing kemur upp um takmark­anir slag­orðs­ins, þeirrar hugmyndar að „okkur“ verði ekki sundrað: til að rækta samstöðu þarftu að aðskilja þig frá þeim sem hyggj­ast vinna gegn henni. Sundr­ung er staðreynd.

Staðan er hörmu­leg – sem gerir þetta verk merki­legt. Ef það bregst sem andóf, sem á eftir að koma í ljós, þá veitir það, sem lista­verk og miðill, engu að síður míkró­skópíska sýn í yfir­stand­andi átök í banda­rísku samfé­lagi og fram­vindu þeirra. Næstu fjögur ár. Næstu fjögur ár. Bíómyndin sem enginn sér nema brot úr.

Ungi maður­inn sem hörf­aði undan nasist­unum hálf­tíma fyrr snýr aftur með vinkonu sinni. He will not divide us, endur­taka þau. Og hann bætir við: „Ef þeir mála yfir vegg­inn og fjar­lægja mynda­vél­ina mun ég samt halda áfram að koma hingað, tákn­rænt, og segja: hann mun ekki sundra okkur.“ Og rífur límmiða frá nasist­unum af veggnum undir mynda­vél­inni. Átakarými.

(Dagsetn­ing þess­arar færslu er eitt­hvað á reiki, en hún er að minnsta kosti áreið­an­lega frá árinu 2017.)