Um daginn var mér boðið eða ég beðinn að segja nokkur orð í útvarpið um rithöf­und­inn James Baldwin, þar sem því hafði verið lekið að ég hefði lesið nokkrar bækur eftir hann, hrif­ist og haft orð á því. Hrifn­ing er mjög gott orð ef maður ætlar því allt inntak þess: eitt­hvað hrífur mann eins og það hrifsar mann, rífur mann upp og veltir manni um koll ef það skilur mann ekki eftir danglandi í lausu lofti.

Ég gerði mitt besta. En það er svolítið langt síðan ég hef talað við svona fjöl­miðil eða yfir­leitt komið fram — og ég bý við svolítið magn­aðna sviðs­skrekk. Fight, flight or freeze er enska orða­lagið yfir viðbragð tauga­kerf­is­ins við aðsteðj­andi ógnum — ég veit ekki hvers vegna sum okkar eru þannig gerð að athygli kveiki þetta viðbragð, eða hvort Darwin á svar við því. Ég titra, þorna í háls­inum, stífna í herð­unum, og má hafa mig allan við að arka um og hreyfa hend­urnar til að veita óróanum líkam­lega útrás og gefa þannig radd­bönd­unum örlít­inn frið til að tala. Hvort ég man þá hvað ég ætlaði að segja, í ofanálag, verður háð einhverjum duttl­ungum miðtauga­kerf­is­ins sem ég ræð ekki alveg.

Afsak­anir, afsak­anir. Ég held reyndar ekki að úr hafi orðið svo slæmt viðtal — útvarps­konan sem ræddi við mig vann afar vel úr því. En efnis­lega var ég ósáttur við eitt höfuð­at­riði frá sjálfum mér: ég ofnot­aði orðið núans, klif­aði á því hversu stað­fast­lega Baldwin hefði staðið frammi fyrir flók­inni tilveru og haft orð á henni, frekar en að ofur­ein­falda. Það er satt, og það getur verið ærið verk­efni, en gerir afreki hans ekki næg skil, eitt og sér. Því um leið er hann jafn stað­fastur, og full­kom­lega skýr, um grund­vall­araf­stöðu sína, óhagg­andi samstöðu í baráttu svartra sem baráttu undirok­aðs hóps gegn kúgara sínum, báðum til lausnar. Hann heldur til streitu kröfu um virð­ingu fyrir mennsku sinni og annarra, af ástríðu og skilyrðislaust.

Um höfund­ar­verkið má segja margt, margt fleira — en það var þessi tvöfeldni sem ég vildi koma orðum að, ef nota má orðið tvöfeldni yfir það að halda mótsögn til haga, eða því sem virst getur mótsögn, einmitt ekki til að blekkja heldur segja satt: mann­rétt­indi eru ekki skil­yrt, þau grund­vall­ast ekki á mann­gæðum þeirra sem njóta þeirra, við eigum tilkall til þeirra fyrir það eitt að vera til, við mein­göll­uðu verur, segir baráttu­mað­ur­inn. Og hversu gall­aðar verur erum við, spyr skáldið í sömu mund, og hvernig þjáumst við, og svarar: svona gölluð. Svona galin. Svona þjáumst við. Og svona. Og svona, sjáðu.

Um leið og það mætti kalla þetta lágmarks­kröfu til rithöf­undar, að hafa bæði augu og hrygg, bæði eyru og mænu, þá er raunin sú að flestir velja að endingu annað á kostnað hins því spennan á milli mark­miðs­ins og stöð­unnar verður svo lýjandi. Flestir velja annað hvort að lýsa eða predika, yrkja eða berj­ast. James Baldwin arkaði gegnum eldinn á báðum fótum. Vildi ég segja. Í meðfylgj­andi mynd­skeiði segir Cornel West það betur.