Mín fyrstu póli­tísku skrif, eða þau fyrstu sem ég man bein­línis eftir, voru árið 2003, þegar ég tók saman greina­safnið Af stríði, andmæla­rit gegn innrás­inni í Írak sem Ísland tók þátt í, bæði tákn­rænt og með einhverju efnis­legu liðsinni, aðstöðu á vell­inum og fleira. Þá var mörgum ljóst, en þó ekki stað­fest eins og það er nú, að afstaða Íslands byggði alfarið á efna­hags­legum forsendum: Davíð Odds­son lofaði stuðn­ingi lands­ins við innrás­ina gegn því að Banda­ríkja­her héldi áfram rekstri herstöðvar á Miðnes­heiði. Öllum öðrum, öllum sem ekki höfðu slíka hags­muni að verja eða kærðu sig ekki um þá, var ljóst eða mátti vera ljóst að innrásin var byggð á fölskum forsendum, lygi, og að af henni myndi hljót­ast ófyr­ir­sjá­an­legt en ómælt tjón.

Það var ekki erfitt að finna góðar greinar í þessa bók. Arund­hati Roy átti þar grein og Slavoj Zizek, ásamt minna þekktum höfundum og hand­fylli íslenskra. Um stríðið var enginn vitur eftir á, allir vissu að það væri galið. En það breytti engu.

Sjö árum síðar unnu Chel­sea Mann­ing og Julian Assange, ásamt samstarfs­fólki sínu, þarf­ara verk en nokkrir aðrir blaða­menn eða ritstjórar, gerðu meira til að sýna okkur öllum hvað hér var í húfi, þegar Wiki­leaks birti mynd­bands­upp­töku hers­ins af morðum, þyrlu­árás banda­rískra hermanna á óbreytta borg­ara og blaða­menn í Bagdad. Á upptök­unni mátti heyra hermenn­ina hlæja að ódæð­unum. Morðin voru framin árið 2007, upptök­urnar birt­ust árið 2010.

Árið 2019 leggja banda­rísk stjórn­völd sig fram um að murka líftór­una úr Julian Assange. Þau njóta reyndar dyggrar aðstoðar banda­manna sinna við þetta, og njóta góðs af furðu­legu ástandi á fjöl­miðlum. Þess er nú kraf­ist að Assange verði fram­seldur til Banda­ríkj­anna. Samstaða með Assange hefur að veru­legu leyti verið óvirk, hálfpart­inn óhugs­andi, vegna meintra kynferð­is­brota hans. En í Banda­ríkj­unum yrði alls ekki réttað yfir honum vegna þeirra, heldur fyrir ritstjórn og útgáfu frétta, sem þarlend stjórn­völd hafa nú endur­skil­greint sem njósnir. 

Assange er ekki banda­rískur ríkis­borg­ari. Óháð framsals­kröf­unni hefur nú þegar skap­ast það hrika­lega fordæmi að óháð því hvar þú fædd­ist, elur mann­inn, hvaðan sem þú færð vega­bréfið þitt, munu banda­rísk stjórn­völd hundelta þig ef þú birtir fréttir sem skaða ímynd­aða eða raun­veru­lega hags­muni þeirra. Í því að þegja yfir þessu viðbragði, láta það viðgang­ast, gerumst við samsek um ýmis­legt. Kúgun okkar sjálfra. Myrkvun og forheimskun fjöl­miðla, yfir­hylm­ingu stríðs­glæpa. Og afmáun sendi­boð­ans, hvort sem hann yrði látinn dúsa í fang­elsi fram á gamals aldur eða dagar þar uppi fyrr.

Þetta er ekki boðlegt. Íslensk stjórn­völd munu ekki andmæla hrotta­fullu viðbragði banda­rískra stjórn­valda við fréttamiðlun að fyrra bragði. En ef þrýst­ingur frá almenn­ingi getur hróflað við afstöðu þeirra er okkur í reynd í lófa lagið að gegna ákveðnu lykil­hlut­verki. Í fyrsta lagi eru tengsl Wiki­leaks við Ísland vel þekkt. Ekki aðeins er ritstjóri samtak­anna nú Krist­inn Hrafns­son, heldur var það fyrir hans tilstilli, og frétta­stofu Ríkis­út­varps­ins, þar sem hann starf­aði áður, sem mynd­bandið af þyrlu­árás­inni í Bagdad komst fyrir almenn­ings­sjónir. Af þessu má RÚV vera hreykið. Birgitta Jóns­dóttir, fyrr­ver­andi þing­maður, var náinn samstarfs­maður Assange um hríð. Fleira mætti telja. Að því leyti má segja að Ísland sé þegar aðili að málinu.

Eftir að Vinstri græn samþykktu aðild Íslands að NATO og allt það, með svokall­aðri „þjóðarör­ygg­is­stefnu“, mætti í öðru lagi hugsa sér það sem eins konar varn­ar­sigur flokks­ins að krefja þó samstarfs­flokka sína í ríkis­stjórn um að verða við því eina skil­yrði fyrir aðild lands­ins að hern­að­ar­apparötum að standa ekki í vegi þess að almenn­ingur verði upplýstur um stríðs­glæpi. Í stað þess að segja bara „ókei“ gætu Vinstri græn sagt „ókei en“: ókei en þá aðeins að þið takið höndum saman með okkur til að mótmæla ofsóknum gegn uppljóstr­urum, blaða­mönnum og dugandi fjölmiðlum.

Í þriðja lagi leikur Ísland nú á nýjan leik eitt­hvert hlut­verk í yfir­stand­andi hern­að­ar­upp­bygg­ingu og vígvæð­ingu. Banda­ríkin virð­ast telja þörf á nokk­urri aðstöðu hér til kafbáta­eft­ir­lits, hið minnsta, til að halda sigl­inga­leiðum yfir Atlants­haf opnum, komi til beinna eða óbeinna átaka við Rússa. Strategískt er Ísland með öðrum orðum í stöðu til að gera kröfur, setja skil­yrði. Fyrst allir flokkar þings­ins eru nú í reynd samstíga um aðild Íslands að NATO – og það allt – gætu þeir hugs­an­lega reynt að koma sér saman um forsendur þess. Þau gætu beitt hugs­an­legri úrsögn fyrir sig eins og í þorska­stríð­unum áður, en í þetta sinn ekki til að færa út land­helgi heldur mannhelgi.

Þessir orða­leikir eru andstyggi­legir en kannski ná þeir einhverjum eyrum. Ég læt þennan standa. Mann­helgi. Það má ekki murka úr fólki líftór­una. Útfærslan gæti verið með ýmsu móti. Á almennum forsendum, með þeirri lágmarks­hótun sem varla er ein og sér siðferði­lega full­nægj­andi en gæti þó skilað einhverju, gæti Ísland tilkynnt þá stefnu að ríki sem ofsækir blaða­mann fyrir frétta­flutn­ing af stríðs­glæpum þess sé ekki heim­ilt að hafa nokkra hern­að­ar­tengda aðstöðu á land­inu. Jafn­vel Sjálf­stæð­is­flokknum ætti ekki að þykja það öfga­full afstaða.