Um daginn sá ég spurt, líklega á twitter, hvernig fólk hefði ratað um fyrir tíma snjallsíma, hvort það hefði gengið um með götukort í vasanum. Þá rifjaðist upp fyrir mér, alls ekki í fyrsta sinn, svo lítið atvik að það er strax ofsögum sagt. Það er alveg áreiðanlegt að faðir minn man ekki eftir því enda ekki beint hægt að segja að það hafi hent hann, þetta var minna en svo. Hreint ekki neitt. Við sátum saman í bíl, hann undir stýri, kringum aldamót, ég hef verið rétt um tvítugt. Við vorum á leið um Reykjavík, á kunnuglegum slóðum, en hann átti erindi á stað sem hann hafði ekki heimsótt áður. Ég man ekki í hvaða hverfi við vorum. Ég man bara að hann tók upp farsíma – þeir voru orðnir útbreiddir en þó tiltölulega nýir enn, nýtt að flest fólk ætti farsíma og hefði á sér öllum stundum – hann tók upp símann, hringdi í mömmu og bað hana um að fletta upp heimilisfanginu og segja sér til vegar.
Þetta var áður en Google Maps varð fremst meðal götukorta. Mamma hefur þá flett heimilisfanginu upp í götuskránni, aftast í símaskránni. Við höfum beðið á línunni á meðan hún fletti gegnum götuheitin í stafrófsröð, fann þar blaðsíðutal og hnit, gatan væri í ramma C6 á síðu 1003, til dæmis. Eftir að fletta á rétta síðu hefur hún strokið einum fingri eftir línu C en öðrum eftir dálki 6, þar til þeir mættust í réttum ramma, og skimað innan rammans þar til gatan kom í ljós. Þá hefur hún kannski spurt pabba nánar um hvar við værum staddir, við hvaða götu, á hvaða horni. Hann hefur svarað, hún spurt hvort næsta þvergata héti þetta eða hitt og hann hefur svarað því og þannig koll af kolli þar til hún hefur getað sagt honum að beygja fyrst til hægri og svo vinstri og þá ættum við að vera komnir. Eitthvað í þá veru.
Ég man þetta vegna þess að í kringum okkur var fólk á ferð, bæði bílar og gangandi vegfarendur. Það sem var nýtt í aðstæðunum var ekki vesenið við að fletta upp götuheiti í símaskrá heldur að pabbi skyldi kjósa heldur að hringja heim og bardúsa þetta yfir símann, en að gera það sem alla mína bernsku hafði verið hversdagslegasta iðja í heimi: að skrúfa niður rúðuna, kalla á hvern sem af hendingu stóð eða gekk í grennd við bílinn, og spyrja til vegar.
Ég man þetta vegna þess að mér fannst eins og þar með væri eitthvað breytt. Og í minningunni óaði mig svolítið við breytingunni. Ef það er rétt munað hafði aldur minn áreiðanlega eitthvað með það að gera. Samskipti við ókunnugt fólk gegna veigameira hlutverki í lífi tvítugra en fertugra. Tvítugt fólk skapar sér heim með því að mynda ný tengsl, kynnast öðrum, í skóla, í vinnu, á förnum vegi, á netinu. Hjá mörgum fertugum er það heldur á hinn veginn, að þau ná ekki að sinna fyllilega þeim tengslum sem þegar hafa skapast og hafa því síður tíma fyrir ókunnuga. Að skrúfa niður rúðu og spyrjast til vegar var bara eitt af þessu sjálfsagða sem maður tók líklega ekki eftir að maður gerði, hluti af því hvernig heimurinn virkaði, stysta leið að marki í ákveðnum aðstæðum. Og um leið eitt af ótal praktískum tilefnum ókunnugra til að tala saman gegnum dagana.
Líklega spilaði aldurinn inn í segi ég en þarf annars að geta mér til um hvers vegna þetta atvik, þetta eiginlega alls ekki neitt neitt, varð mér eftirminnilegt. Og þegar ég get mér til um það þá get ég heldur ekki fullyrt að á þeirri stundu hafi ég hugsað á sama veg og síðar. Hugsanir lifa ekki í tímaröð, ný hugsun getur ummyndað aðra eldri, afmáð öll ummerki um þá fyrri um leið og hún hverfur. Þannig væri uppspuni að segja hvað ég hugsaði þarna í bílnum, flest af því hef ég líklega hugsað síðar. Það sem hefur orðið um þetta atvik í huga mér er að það hefur fests í sessi sem einhvers konar lykilmynd, skref á vegferð, kannski það fyrsta sem ég sá, í átt að útrýmingu hendingarinnar.
Þannig má dramatisera eitthvað sem var í reynd hérumbil ekki neitt, gera það að skuggamynd af næstum öllu. En þegar það hefur einu sinni verið gert er ekki auðvelt að vinda ofan af því, að breyta úlfaldanum aftur í mýflugu, þessi mynd er komin til að vera.
Að skrúfa niður rúðuna og spyrja ókunnuga til vegar var nokkuð skilvirk aðferð, á meðan hún tíðkaðist. Svarið var oftast innan seilingar. En því fylgdi alltaf eitthvað örlítið meira. Stundum vissi fyrsti viðmælandi ekki neitt, var sjálfur gestkomandi á sömu slóðum. Stundum var hann að flýta sér og lét í það skína að hann mætti ekki vera að þessu, þó að honum rynni blóðið til skyldunnar og hann léti sig hafa það. Einum lá einkennilega hátt rómur, annar talaði ekki íslensku, þriðji var drukkinn og andfúll, fjórði frægur, nýbúinn að vera í sjónvarpinu, ætti maður að nefna það eða ekki? Og svo framvegis. Engin manneskja er bara manneskja, allar manneskjur eru tilteknar manneskjur, með sérkenni, í aðstæðum, á tímapunkti, og öllum samskiptum við manneskjur fylgir einhver ögn af vísbendingum um þetta umframmagn sem fylgir fólki. Hið tiltekna. Einn hefur ekki hugmynd en lætur eins og hann gæti þó kannski áttað sig, stendur, hummar og veltir vöngum, á allan tíma heimsins til að pæla í því hvar áfangastaðurinn gæti verið, mætir vandanum teoretískt á meðan tíminn líður bara, annar veit það næstum fyrir víst en vill ekkert fullyrða án fullvissu og kallar því þann þriðja til sögunnar. Sá veit aldeilis hvaða stað er um að ræða, ég nú er hræddur um það félagi, og kann heldur betur sögur af fyrrverandi íbúum eða rekstri í húsinu. Og svo framvegis. Manneskjur.
Þetta umframmagn, manneskjan sem fylgdi upplýsingunum, var sjaldnast mjög tímafrekt. En alltaf svolítið ófyrirsjáanlegt. Að hringja heldur í sitt heimilisfólk var skilvirkt að því leyti, þó að það gæti tekið tímann sinn, að þannig mátti halda ófyrirsjáanleikanum í skefjum. Skræla þó þetta smáræði af ófyrirsjáanleika af deginum. Ef við höfum nóg á okkar könnu og ef það er hægt þá meikar sens að gera það.
En heimilisfólkið manns er auðvitað manneskjur líka, með sérkenni, lundarfar, aðstæður og tímapunkta. Kannski er það fyrirsjáanlegra en annað fólk, þegar kemur að leiðsögn um götur, en það er auðvitað ekki þar fyrir beinlínis alfarið fyrirsjáanlegt. Þess vegna meikar líka sens að þetta ferli hafi haldið áfram. Þessi vegferð. Fyrst það var hægt. Aukin skilvirkni. Meiri fyrirsjáanleiki. Færri hendingar.
Ímyndum okkur vísitölu yfir tíðni þess að fólk skrúfi niður bílrúðu og spyrjist til vegar. Um tíu árum eftir atvikið með pabba tóku snjallsímar að birtast í höndunum á okkur, með GPS-flögu og Google Maps. Bílrúðuvísitalan hrundi. Vísitalan niður þýðir rúðurnar upp. Þær hafa haldist uppi síðan.
Í liðinni viku gaf fyrirtækið OpenAI út API fyrir ChatGPT: það þýðir að þeir gerðu öðrum fyrirtækjum og forriturum kleift að beita nýju vitvélinni, talvélinni, í sinn búnað, innlima hann á ótal vegu. Fyrirsjáanlegt er að innan skamms verði varla til sá hugbúnaður sem ekki er hægt að tala við. Notendaviðmót allra véla verður samtal. Praktískt séð þurfum við, áður en langt um líður, aldrei að tala við ókunnuga. Og ekki heldur hringja heim. Tíu, fimmtán árum síðar mun einhver spyrja: hvernig var það, áður en vélar fengu málið, þagði fólk þá bara eða var það alltaf að tala við sjálft sig? Og vélin, einhver vél, ísskápur þess vegna, mun svara: það var nú allur gangur á því, ég fann eina sögu hérna, í gamalli bloggfærslu, af manni sem sat í bíl með föður sínum, á ferð um Reykjavík …