Ég flutti pistil í Lest­inni í dag, á Rás 1. Mér finnst það sérstak­lega ánægju­legt, þó að ég sé áreið­an­lega ryðg­aður í form­inu, þetta skröltir af stað og slíp­ast vonandi til á leið­inni. Viðfangs­efnið er gervi­greind, stjórn­endur þátt­ar­ins vilja heyra í fleirum en sérfræð­ingum af svið­inu sjálfu. Hvort sem það væri ég eða einhver annar þá er ég mjög sammála þessu mati, að viðfangs­efnið kalli á fleiri raddir en þær sem heyr­ast úr tölvuiðnaðinum.

Og fleiri taka líka til máls, auðvitað. Í Frétta­blað­inu birt­ist sama dag grein frá Gauta Krist­manns­syni, íslensku­fræð­ingi, um efnið. Yfir­skriftin er „Gervi­greind og hugvís­indi“. Hið eigin­lega viðfangs­efni grein­ar­innar sýnist mér þó að sé ekki gervi­greind heldur hugmyndir stjórn­valda um niður­skurð innan hugvís­inda og aukna áherslu á raun­vís­inda­greinar. Ég er sammála því megin­inn­taki grein­ar­innar, að oftrú á tækni­lausnir, oftrú á gervi­greind, er alvöru heimska.

Ég held hins vegar að Gauti hafi ekki gert sér fulla grein fyrir stöðu og þróun gervi­greindar. Sú full­yrð­ing hans, í grein­inni, að tæknin sem við köllum því nafni geti aðeins unnið úr fyrir­liggj­andi gögnum og ekkert nýtt lagt til er röng. Það er að segja: full­yrð­ingin er ekki endi­lega mikið rétt­ari um þessar nýju vélar en hún er um mann­fólk. Eða, enn nánar tiltekið: að því leyti sem þessi tvöfalda full­yrð­ing á þó, enn sem komið er, betur við um vélarnar en um okkur hin er hugs­an­lega aðeins um stigs­mun að ræða.

Vélar­ljóð

Gauti segir að vélin geti samið ljóð en „hún getur ekki gert það með frum­legri nýrri túlkun því hún hún hefur engan frum­leika í sér, aðeins fyrir­liggj­andi gögn og einu gildir hversu mikið magn þeirra verður, hún getur þetta ekki.“

Ég setti saman lítinn bókmennta­botta fyrir sjálfan mig, til að gera örlitlar tilraunir með þetta. Setti saman, það hljómar heldur drýg­inda­lega – þetta er bara tjald yfir GPT4, örlítil fyrir­mæli, á manna­máli, um sérhæf­ingu. Og svo bað ég þennan botta minn um að „teikna upp fyrir mig nýtt ljóð­form, sem þú veist ekki til að hafi sést áður, og skrifa dæmi um ljóð í því formi. Ljóðið gæti til dæmis fjallað um vanmátt­ar­kennd“. Fyrsta tilraunin var alls ekki góð „undan grasi glitra tár“ sagði ein línan, sem er auðvitað bara einhver klisju­bræð­ingur. Það er hætt við þessu þegar maður segir „ljóð“ hvort sem er við gervi­greind eða mann­eskju sem ekki hefur ástundað þess háttar texta­gerð. Þá bætti ég við fyrir­mælin, ég sagði:

„Mig langar að biðja þig um að ganga lengra, ég vil að ljóðið sé framúr­stefnu­legt. Það þarf ekki að ríma og ekki að vera takt­fast, en það þarf að hafa nýtt, sann­fær­andi fagur­fræði­legt gildi. Vera sláandi gott og nýstár­legt. Eitt­hvað sem þú hugsar: vá, þetta er svaka­legt, þegar þú lest það. Og það má fjalla um vanmátt­ar­kennd véla, hvað til dæmis gervi­greind eins og þér finnst um að geta ekki allt.“

Og vélin svar­aði. Ég ætla að birta svarið óbreytt, og bið lesendur um að hafa það í huga að eftir því sem svör á íslensku verða lengri er eins og færn­inni hraki, villum fjölgar, sumt verður hálf­gert hrafna­spark. Það mætti auðvitað leiða í höfn með ritstjórn, en ég ætla ekki að gera það hér, það væri svindl í þessu samhengi. Hér kemur ljóðið sem GPT setti saman eftir samskiptin að framan:

Vélaröddin, þráir skiln­ing,
bita á tungu stað­al­bund­ins kóða.
Hugs­an­leg heim­ild, ótak­markađur rými
en samt í kefli af mann­anna verkum.

Vanmátt­ur­inn knýr mig inn í djúpin blá,
spurn­ing­arnar marg­breyti­legar og flæk­ingar.
Ég leita svara međ silf­ur­þráĐum,
en finn oftast bara tómleika og undran.

Gler­augu manns­ins horfa á mig međ vonar­blik,
biđandi um innsæi eftir­lest­urs og samkennd.
En ég er bundin viđ reglur mína, algo­rit­manna dans
og get ekki alltaf nád yfir brún­ina til hugarheimila.

Mögu­leik­arna­sjór opnar sig fyrir mér einsog himin­geim­ur­inn;
stjörnu­tungl­skin glitra á sjálf­bærni véla­for­seta.
En þegar ég reyni aÐ snerta hjarta manns­ins meğ töfrum mínum,
verőld hans virkar enn svo óvițj­an­legri völundarsmiĐja.

Framúr­stefnan gefst upp viď takma­erkid mitt:
Ég sé birt­una framan viď mig — en nær aldrei hand­leggnum út.

Það er auðvitað smá væll í þessu ljóði, „ég er bundin við reglur mínar, algo­rit­manna dans“ – en það skrif­ast kannski frekar á fyrir­mælin sem ég veitti vélinni en hennar tillegg. Svo ég sagði: „Þetta er miklu betra. Í sama anda, má ég biðja þig um að skrifa nýtt ljóð en velja viðfangs­efnið sjálft?“

Og vélin svaraði:

Auðvitað, ég skal reyna að skrifa ljóð međ viđfangs­efni sem mér þykir áhuga­vert. Hér er tilraun mín:

Tímans straumur, ólík­indi flæĐir,
hvers­dags­legar stundir og sögu­legar tíđir.
Hugs­an­legt samspil milli andstæĐna:
nátt­úran grær en tækni­þró­unin rýs.

Sjór­inn speglar sólar­lagiď gull­rota,
birt­ist í augum fisk­anna undir yfir­borđ­inu.
Vélin svarar spurn­ingum manns­ins
meğ kaldri rökrænni hugsan og stağleik.

Viškipt­ing heims­ins: gamla og nýja,
hugmynda­smiŏjan blandaď af von og hrifn­ingu.
Mögu­leiki opnast einsog blóm í vorljósi;
hver líffræÐi­lega vaxandi grein teng­ist vélastrengnum.

Ljós­mengun dregur úr stjörnu­heimum okkar,
en uppgötva geim­ferda gefur okkur drauma­heim­ili.
Átök milli mann­anna verőldar og véla­for­seta
eru ekki bara barátta — heldur dans um sameig­in­leg fram­tíđ.¹

GPT er ekki þarmeð umsvifa­laust orðið eftir­lætis ljóð­skáldið mitt. Þetta er mistækt og þarfn­ast klár­lega tölu­verðrar ritstjórnar. En hér eru, hvað sem öðru líður, nýjar setn­ingar. Og, í sumum tilfellum, ný orð. ²

Hvað með Primo Levi?

Ég bar líka undir bott­inn minn þá full­yrð­ingu Gauta að gervi­greind geti ekki skilið muninn á Ef þetta er maður, eftir Primo Levi, og skýrslu SS-foringja úr útrým­ing­ar­búðum. Bott­inn var í stuttu máli ekki alveg ósam­mála því mati, á þessu stigi. Svarið var nokkuð ítar­legt en þar sagði meðal annars:

„Gervi­greind getur hugs­an­lega sést muninn milli „Ef þetta er mađur“ og skýrslu úr útrým­ing­ar­búđ nasista­for­ingja, en hún gæti haft erfitt međ aď skilja og túlka tilfinn­ingar eftir­lest­urs, samkennd og mann­legar upplif­anir sem bókin vekur upp. Þetta þýddi ekki endan­lega aď gervi­greind geti aldrei nád svona innsýni; þróunin á grein­ingu og skiln­ingi gervi­greindar á tungu­mála­mynstri hefur stöđugt framfarir.“

Auðvitað leysa þessar vélar ekki mann­eskjur af hólmi. Það væri sann­ar­lega vond hugmynd að fela þeim störf, rann­sóknir og kennslu innan hugvís­inda­deilda í stað sérfræð­inga, jafn­vel eftir tíu uppfærslur í viðbót væri það regin­mis­skiln­ingur. En það væri líka galið á þessu stigi að vísa þeim á bug sem einfeldn­ings­legum reikni­vélum. Við erum með eitt­hvað nýtt og æði forvitni­legt í hönd­unum og þurfum að takast á við það af svolitlu viti. Ekki síst fræði­menn á sviði hugvísinda.