Fólk hefur verið að deyja svolítið undan­liðin ár. Nú er ég ekki að tala um farald­ur­inn, þó að sann­ar­lega spili hann inn í, og jú, líklega hefur hann haft sitt að segja um þennan hraða, auðvitað gerir hann það. David Grae­ber, mann­fræð­ingur, hann dó víst úr Covid. Mér var á vissan hátt létt að heyra það, því ég hafði tekið því þannig að hann hefði fyrir­farið sér, og því fylgdi önnur þyngd. Grae­ber var baráttu­maður, anarkisti, og því fylgir þetta gramm af vonleysi, þegar fólk sem maður lítur á sem banda­menn, að einhverju leyti, á einn eða annan hátt, pakka saman og kveðja. Ekki að hver og einn hafi ekki rétt á því, þetta er hvorki til að úthluta ásökun né skömm, því fylgir bara ákveðin þyngd.

En fólk hefur verið að deyja. Það var ekki óvænt að Jean-Luc Godard skyldi falla frá, hann var orðinn 91 árs, það er fullt. Hann ákvað að fara, segir sagan, fékk það sem nú kall­ast dánar­að­stoð og virð­ist ein helsta von kapí­tal­ism­ans um nýsköpun á síðustu árum. Slík þjón­usta er víst lögleg í Sviss. Þetta kom mér við á þann hátt að ég lagð­ist einu sinni yfir verk hans, eða ákveð­inn hluta þeirra, og skrif­aði um þau meist­ara­rit­gerð. Á þann hátt hef ég varið tíma með honum, þó að ég hafi aldrei þekkt hann persónu­lega, ekki frekar en Graeber.

Líklega er aðeins auðveld­ara að tala um dauðs­föll þeirra sem maður þekkti ekki persónu­lega. Líklega er ég í reynd með hugann við eitt­hvert annað fólk en það sem ég nefni hér, og líklega er það þess vegna.

Það var leitt að Grae­ber skyldi hverfa frá í miðju verki, hann hefði að öllu jöfnu átt að minnsta kosti tvo eða þrjá áratugi eftir, það sem hann lauk við var magnað en samt eins og undan­fari, ég beið eftir því sem var í vændum. Það var auðvitað ekki tilfellið með Godard, sem lauk nokkrum ævistörfum.

Þegar fólk hverfur frá sem ég hef varið tíma með á þennan hátt, gegnum verkin þeirra, þegar þau tínast burt, eitt af öðru, finnst mér ég minntur á stað­setn­ingu mína á þessu færi­bandi frá vöggu til grafar. Á einhverjum tíma­punkti fer að blasa við að það eru fleiri fyrir aftan mann en fyrir framan. Fleiri jarð­ar­búar fæddir eftir að ég sjálfur fædd­ist en áður. Mér finnst það forvitni­leg tíma­mót, jafn­vel eitt­hvað sem mætti reikna út fyrir fólk og fagna, eins og maður fagnar öðrum hörm­ungum.¹ Ætli það sé ekki einhvern tíma um miðjan aldur, ætli ég standi ekki í grennd við þá markalínu um þessar mundir.

Oe fór um daginn. Það var ekki óvænt heldur.

---

Og Eiríkur Guðmunds­son dó. Það var óvænt. Og mikið var það leitt. Ég þekkti hann meira eins og höfund­ana hér að ofan en persónu­lega. Ég þekki ekki verk þeirra til hlítar. En ég hef valið að verja nokkrum tíma með tilteknum verkum þeirra allra og fundið þar eitt­hvað sem skipti mig máli. Þegar ég var að hefja háskóla­nám og þess háttar, upp úr tvítugu, þá var það Eiríkur sem sýndi í verki að það væri hægt, og að það tæki því, að hugsa í almanna­rými. Líklega má orða það betur, en þetta er það skásta sem mér dettur í hug hér og nú. Pistlar Eiríks í Víðsjá, sem hann flutti nær daglega frá því um alda­mót, voru eitt­hvað sem ég hafði aldrei heyrt áður. Ekki það, að margt var nýtt fyrir mér á þessum tíma, ég hafði ekki áður vanist því að hlusta á Rás 1 með sjálfum mér, fram yfir unglings­árin þekkti ég hana fyrst og fremst sem hljóðið heima hjá ömmu og afa. En eftir tvítugt leigði ég íbúð­arkytru í Vest­ur­bænum. Tveggja herbergja, 20 fermetra kjall­ara­hola með eldhús­krók í stof­unni, sturtu í sameig­in­lega þvotta­hús­inu. Lífið var enn í línu­legri dagskrá og síðdegis lagði ég mig fram um að liggja þarna í stof­unni minni, í þeim allra fyrsta sófa sem enginn hafði afnot af nema ég sjálfur, þegar Víðsjá var á dagskrá. Menn­ing­ar­um­fjöll­unin fylgdi með, ég þáði hana og hafði áreið­an­lega gott af henni, en ég hlustaði til að heyra Eirík flytja pist­il­inn. Hann var svo góður. Það var galdur í honum sem gerði veröld­ina fyrir utan glugg­ann, og veröld­ina fyrir innan hina glugg­ana, allt sem fram fór í stofn­unum borg­ar­innar, áhuga­verða. Á hverjum einasta degi.

Pistla­höf­und­ur­inn í Víðsjá gerði hvers­dags­leik­ann að viðfangs­efni hugs­unar – nei, hann arkaði gegnum hvers­dags­leik­ann, gegnum allt lands­ins bana­litet, hugs­andi á tveimur fótum, ljóð­rænt með hægri, heim­speki­legt með vinstri – nei, það voru skamm­hlaupin í skref­unum, skamm­hlaupin milli sviða, einhver sagði að gildi hugs­unar mætti mæla í fjar­lægð­inni á milli tveggja mynda, pistla­höf­und­ur­inn í Víðsjá kunni að skamm­hleypa milli svo fjar­lægra mynda – en nei, það var ekki nein þess háttar ígrundun um hvað hann væri að gera sem kitl­aði mig. Efnið gerði það bara sjálft. Og flutn­ing­ur­inn sjálfur. Orðin. Þau var opnun. Þau virk­uðu án þess að ég vissi hvers vegna þau virk­uðu. Í dag man ég ekkert af þessum pistlum efnis­lega, ég man bara hughrifin, gleð­ina, að það að hlusta var svolítið eins og að vera á tónleikum, bíða spenntur eftir næsta tóni, næsta trommuslætti, allt til enda lags.

Það hefði eitt og sér verið nóg til að þykja leitt að heyra að maður­inn hefði dáið langt fyrir aldur fram. En svo átti ég sjálfur kynni af honum líka. Þegar ég ákvað að verja þriðja vetri grunn­náms­ins í skipti­nám hafði ég samband við Eirík og bar mig fram sem pistla­höf­und. Þetta var óforskammað, ég var 23 ára og ég hafði alveg áreið­an­lega ekki jafn margt fram að færa og ég taldi sjálfur. En Eiríkur sagði já, heyrðu, gerðu það. Og fimm eða sex eða sjö sinnum létum við okkur hafa það, eftir að ég fór út. Við mæltum okkur mót, líklega gegnum tölvu­póst, ákváðum hvenær ég skyldi hringja, sem ég gerði svo í síma­klefum, keypti inneign­ar­kort fyrir ódýr milli­landasím­töl, hringdi í Efsta­leiti og bað um samband við hljóð­verið þar sem Eiríkur var þá tilbú­inn með tækni­manni, til að heyra hvaða uppgötv­anir ég hefði gert frá því síðast. Í gegnum þær brak­andi síma­línur gömlu aldarinnar.

Eiríkur var um áratug eldri en ég. Við þekkt­umst aldrei að ráði, rákumst á hér og þar en kynnt­umst ekki fyrir utan þetta. En mér þótti mikið til hans koma. Að skyld­fólki frátöldu veit ég ekki hvort mér hafi þótt jafn leitt að missa nokk­urn lesanda. Ég veit ekki hvort Eiríkur var læs á allt, en mér, sem verð alla tíð 23 ára strákur andspænis mynd­inni af honum, mér virt­ist hann vera það. Og það sem hann sagði ekki upphátt, það sem hann var of vinsam­legur til að segja upphátt, það lá svo skýrt milli línanna, maður þáði þær aðfinnslur, um þær yrði ekki deilt. Ég hefði mjög gjarnan viljað heyra hann færa það í orð áfram hvað honum þætti gott og hvað ekki, í mínum verkum og annarra. Héðan í frá liggur það allt milli línanna.

Takk, vildi ég segja.