Ég ákvað fyrir einhverjum árum síðan að verða legit í hugbún­að­ar­málum. Ég notaði fyrst Macintosh tölvu haustið 1988, þá var ég tíu ára gamall. Tölvan tilheyrði skóla og ég er nokkuð viss um að eintakið af Photos­hop, útgáfu 1.0, sem mátti finna þar á floppy diski, hafði ekki verið keypt. Sama átti við um fullt af hugbún­aði, innan og utan stofn­ana gengu afrit af forritum milli fólks án þess að nokkur leiddi hugann sérstak­lega að leyf­is­veit­ingum eða höfund­ar­rétti. Og líklega mátti til sanns vegar færa að enginn tapaði beint á því heldur – skól­inn hafði þannig séð ekkert við Photos­hop 1.0 að gera, hefði aldrei ráðstafað fjár­munum til að tryggja sér eintak hvort eð er.

Þegar ég varð unglingur og átti mína eigin tölvu féllst ég á þá rétt­læt­ingu á þess­ari meðferð hugbún­aðar að ég væri í sjálfu sér ekki að fram­leiða eitt né neitt, notkun mín á forrit­unum tilheyrði engri virð­iskeðju – ef ég skyldi einn daginn hafa tekjur af hugbún­að­inum gæti ég byrjað að greiða fyrir hann. Og einn daginn áttaði ég mig á að sá dagur væri runn­inn upp: ég væri orðinn fagmaður, hugbúnað notaði ég við störf sem ég hefði tekjur af, það væri tíma­bært að kaupa hann.

Hvort það var nýfundin sóma­kennd og löghlýðni sem réði úrslitum, sívax­andi flækj­u­stig við að viðhalda illa fengnum afritum og uppfærslum, eða þá að ég vand­ist því bara að greiða smáræði hér og smáræði þar fyrir forrit sem ég notaði á síma, það er ekki auðvelt að skera úr um. En einn daginn virt­ist mér þetta sjálfsagt og þótti breyt­ingin ánægju­leg. Það var ánægju­legt að hætta einfald­lega að nota Photos­hop og annan hugbúnað frá Adobe, finna önnur forrit sem kosta minna og nægja mér. Það var afar ánægju­legt að finna hvaða ritvinnslu­for­rit ég væri tilbú­inn að greiða fyrir, finna gagna­grunns­for­ritið sem hæfði einmitt minni notkun og svo framvegis.

En hvað sem ég reyni þá tekst mér ekki alfarið að hætta að nota Word. Ég geri ráð fyrir að sama eigi við um millj­ónir annarra, ef ekki millj­arða. Microsoft Word er hugbún­aður sem yrði aldrei til í dag – eina ástæðan fyrir tilvist þess er hefðin, að skjalasniðið .doc, síðar .docx, varð miðlægt í meðhöndlun texta. Og þarna stendur þetta ólán­lega forrit enn sem veggur, hlið og hlið­vörður, allt í senn. Flesta daga, flesta mánuði, hef ég ekkert við það að gera. En við og við, þegar kemur að samstarfs­verk­efnum og yfir­lestri texta sem fólk þarf að geta sent sín á milli, þá kemur að því að áreið­an­leg­asta leiðin virð­ist vera sú að kaupa áskrift. Taka einn mánuð.

Nú er nýhaf­inn þess háttar mánuður. Og þetta skringi­lega saman­setta, subbu­lega forrit, einhvern veginn er það alltaf svolítið eins og að koma á bernsku­slóðir. Ég þoli það ekki en finn eftir sem áður ákveðna hlýju til þess. Nú hefur það bætt við nýjum takka, Copi­lot, sem getur skrifað fyrir mann. Mér sýnist hann ekki fylgja fyrir­mælum eða beiðnum á íslensku enn sem komið er. Hann er hins vegar fús að þýða þegar saminn texta á íslensku, illa. Ég ætlaði ekki beint að gera hugmynda­fræði­lega athugun á tækinu, en það varð óvart úr: fyrst bað ég hann um að skrifa fyrir mig stutta blogg­færslu – þetta var á ensku – um mikil­vægi einstak­linga í barátt­unni gegn mengun, sérstak­lega í ljósi hnatt­hlýn­unar. Á svip­stundu birt­ist mér grein með yfir­skrift­inni „The Battle Against Pollution: Our Role in Combat­ing Global Warm­ing“. Fyrsta setn­ing: „Pollution is like that annoy­ing guest who overstays their welcome, except instead of eating all your chips, it’s eating away at our planet.“ Á íslensku: „Mengun er eins og sá pirr­andi gestur sem dvelur of lengi, nema í stað þess að borða allar flög­urnar þínar, þá er hún að éta upp plán­et­una okkar.“ Íslenskan er skilj­an­leg og ætli hún sé ekki málfræði­lega rétt en hún er klár­lega ekki góð. „Sá pirr­andi gestur sem“, þetta er svona bókstafs­þýð­ing sem enginn myndi láta frá sér.

En mér þótti þetta þó fyrst og fremst óþægi­legt, að hafa látið þennan texta streyma svona til mín, af allt öðrum ástæðum. Almennt lít ég á tal um mikil­vægi einstak­linga í barátt­unni við hnatt­hlýnun sem gagns­laust og hugmynda­fræði­lega hlaðið skálka­skjól stór­fyr­ir­tækja og stjórn­valda, frekar til þess fallið að uppfylla nánast trúar­lega þörf okkar fyrir samvisku­bit en að leysa vanda. Þó að ég hefði ekki samið þennan texta þá lang­aði mig að bæta fyrir að hann skyldi yfir­leitt vera þarna, rétta hann af. Ég stofn­aði nýtt skjal, smellti á hnapp­inn, og bað nú vélina um „A short blog post about the futility of fight­ing pollution and global warm­ing, that it’s better to give up already, enjoy the world while it last“ – stutta blogg­færslu um gagns­leysi þess að berj­ast gegn mengun og hnatt­hlýnun yfir­leitt, að betra sé að gefast upp og njóta lífs­ins á meðan það endist. Þá brást vélin við á annan veg: „Copi­lot can’t generate high-quality content for this,“ sagði hún. „Please change your description and try again.“

Ég bætti inn orðinu „satirical“: „A short, satirical, blog post about the futility of fight­ing pollution and global warm­ing, that it’s better to give up already, enjoy the world while it last“ – og tækið varð við beiðn­inni með grein sem ber yfir­skrift­ina „Why We Should Just Give Up on Fight­ing Pollution and Global Warm­ing“. Til að taka af öll tvímæli um að hún ætlaði þó ekki að hvetja fólk til uppgjafar gegn vánni bætti vélin við undir­fyr­ir­sögn: „A Satirical Take on Our Inevita­ble Demise“.

Efnis­lega hef ég minni áhyggjur af þessum hugmynda­fræði­lega halla en ýmsum öðrum sem ég get ímyndað mér. Óháð því hvernig vindar blása hverju sinni er hins vegar óhugn­an­legt hversu miklu við erum að afsala okkur þessa dagana, ekki bara til véla, heldur þeirra sem stjórna þeim. Og borgum fyrir það.