Fyrir nokkrum árum síðan heyrði ég viðtal við konu, líklega var það á annarri hvorri útvarps­stöð ríkis­ins, um einhvers konar átak sem þá var hafið til að hvetja fólk til að hugsa sig tvisvar um áður en það sendi tölvu­póst til að segja hluti eins og „takk“. Inntak viðtals­ins var að kostn­að­ur­inn, bæði fjár­hags­legur og umhverf­is­legur, við rekstur netþjóna væri svo gríð­ar­legur, umfangið svo mikið, að litlar breyt­ingar á venjum á við að sleppa því að segja takk gætu sparað formúur, heilt yfir. Á sama hátt og ég las það í bæklingi frá umhverf­is­vernd­ar­sam­tökum einhvern tíma um 1990 að öllum bæri skylda til að gæta að því að eldhús­kr­anar leki ekki, vegna vatns­skorts í veröld­inni, drop­arnir telji. Mér varð afar umhugað um að foreldrar mínir gættu að krönunum.

Ég geri ráð fyrir að hverjum sem stóðu að átak­inu um að fólk skyldi hætta að segja takk hafi verið jafn ljóst og mér að lagið sem maður spilar á Spotify án þess að leggja eyrun sérstak­lega við sóar áreið­an­lega meira afli en nokkur takk-póstur, hvað þá auglýs­ing­arnar sem fylgja okkur um alla netmiðla, hvað þá netmiðl­arnir sjálfir – kattavídeó, gvuð­minn­góður, TikTok var líklega enn ekki til þegar ég heyrði þetta viðtal en Insta­gram var það, efna­hags­legar afleið­ingar af tásumyndum frá Tene eru klár­lega fjölþættar.

Ég geri ráð fyrir að þau hafi vitað það allt, ég á við: líklega var mein­ingin að baki átak­inu ekki bein­línis sú að kenna fólki að hætta að segja takk, heldur að nota þetta absúrd dæmi, þetta algjöra smáræði, til að vekja meðvit­und um allt hitt, hvetja fólk til að láta af netsóun yfir­leitt. Sem er marg­fald­lega og þráfald­lega borin von, óháð því hvort ástæða er til, ár fyrir ár heldur áfram að þrengj­ast um netleysið í tilver­unni, samskipti utann­ets halda áfram að skreppa saman, við lifum í kóðuðu umhverfi, lifum gegnum netþjóna. En átakið heppn­að­ist að því leyti að nú nagar samviskan mig á meðan.

Þetta rifj­að­ist upp fyrir mér vegna fréttar sem fjöldi miðla birti í dag, annan í páskum 2025, þar sem haft er eftir Sam Altman, forstjóra OpenAI, að það kosti fyrir­tækið hans tugmillj­ónir doll­ara, millj­arða króna, hversu mörgum er tamt er að segja „takk“ og „ef þú vildir vera svo vænn“ í samskiptum við vitvél­ina Chat­GPT. Þessi ummæli Altmans reynd­ust vera svar við vanga­veltu frá notanda á X: „Ég velti fyrir mér hversu miklum pening OpenAI hefur tapað í rafmagns­kostnað vegna fólks sem segir „please“ og „thank you“ við líkönin þeirra,“ skrif­aði sá. „Tugmillj­ónum doll­ara“ svar­aði Altman, „vel varið – maður veit aldrei“.

„Well spent—you never know“. Líklega vísar Altman hér til þeirrar hugmyndar sem birt­ist víða undan­liðin miss­eri, í ótal brönd­urum, tilsvörum og hálf­kveðnum vísum með mátu­legu glotti, að einn daginn, kannski áður en líður á löngu, muni vélarnar taka völdin og þá verði eins gott fyrir hvern sem vill forð­ast útrým­ingu að hafa að minnsta kosti komið skikk­an­lega fram við þær.

——

Norð­ursnjáldra rak á land í Njarðvík.

——

Lóum og spóum fer fækk­andi. Ef ég á einhverja mynd af hamingju … nei, ég veit ekki hvort það er orðið. Ef ég á einhverja mynd af friði, kannski, eða einhvers konar hljóð­látri dýrð þess að vera bara til, án frek­ari mála­leng­inga, þá inni­heldur hún söng­inn frá báðum þessum fuglum. Í óvissum takti, með löngum þögnum á milli. Og hrossa­gauk. Alltaf heyr­ist líka í hrossa­gauk í hæfi­legum fjarska. En flugum um leið, frið­ur­inn var aldrei alveg óþægindalaus.

Stund án óþæg­inda, hvort hún er til? Ég veit ekki.

Þegar maður er kominn á vissan aldur, þá er maður útlend­ingur, innflytj­andi í samtíma sinn. Fólk sem elst ekki upp við hljóðin í einmitt þessum þremur fuglum elst upp við eitt­hvað annað í stað­inn, sem mun svo víkja líka. Ég ætla ekki að gefa því meira vægi en tilefni er til. Það er að segja, ég vil ekki líta á svona tilfallandi aðstæður sem neitt absólút. Hljóðin í 56K mótöldum, frá því fyrir tíma DSL og ljós­leið­ara, það má sakna þeirra líka, svo langt sem það nær. Einu sinni hélt ég að ég sakn­aði hljóð­anna frá ritvélum, svo fékk ég mér ritvél og komst að því að mig misminnti, í þeim hljóð­láta samtíma sem hafði rutt sér til rúms í milli­tíð­inni reynd­ist ritvélin svo hávær að ég hefði eins getað ræst álver í stof­unni hjá mér. Grjótmuln­ings­vél. Almennt séð, á ég við, felli ég mig við að hlutir breyt­ast, jafn­vel þeir sem um hríð virð­ast óhagg­an­legir. En í einhverjum inni­legri afkimum er það undar­leg tilhugsun, undar­leg tilfinn­ing, ef til þess kæmi að dóttir mín nyti ekki einn daginn einmitt þess­arar tilteknu hljóð­vistar. Fugl­anna, á ég við, skítt með tækin.

——

Innflytj­andi í samtím­ann – það læðast að mér óþæg­indi þessa dagana, grunur um að ég lifi við gild­is­mat sem sé hugs­an­lega ekki til. Ég viti ekki einu sinni hvað það er sjálfur. Þar væri þá munur­inn á mér og aðal­per­són­un­inni í Ghost Dog, kvik­mynd Jim Jarm­usch. Forest Whita­ker lék aðal­hlut­verkið í mynd­inni, mann sem býr í banda­rískri stór­borg undir alda­mótin 2000 en lifir eftir kóða samú­ræj­anna, japanskra víga­sveita, eins og hann hefur geymst í bók frá 17. öld. Lífheim­ur­inn sem kóðinn tilheyrði er löngu horf­inn en kóðinn sjálfur er þó til. Mig rámar í að hafa haft hugmynd um einhvers konar viðmið, jafn­vel gild­is­mat, en grunar nú að það hafi verið tálsýn allan tímann, það hafi aldrei verið til, frekar en sinfónía sem mann getur dreymt að maður semji en gufar ekki bara upp þegar maður vaknar heldur var aldrei þarna.

——

Takk, Pope Francis.